موسیقی فیلم چیست و تقسیم بندی موسیقی فیلم
نوشته: موسیقی فیلم – 18 دی 1396 – نویسنده: پدرام بهاآبادی
Film Music – Author: Pedram Bahaeabadi
موسیقی فیلم چیست و تقسیم بندی موسیقی فیلم چگونه است؟
موسیقی فیلم به طور کلی به سه دسته تقسیم می شود:
دسته اول: موسیقی تیتراژ آغازین و پایانی
دسته دوم: موسیقی تماتیک
دسته سوم: موسیقی روایی یا روایت گونه
یک فیلم را بررسی می کنیم و با تحلیل و تقسیم بندی فیلم موسیقی آن را دنبال می کنیم. یک فیلم پس از پایان نهایی با درج لوگو یا متنی مبنی بر بازبینی فیلم برای موسیقی در اختیار آهنگساز، تنظیم کننده یا شخصی که انتخاب موسیقی فیلم را برعهده گرفته است قرار می گیرد. این کار به این خاطر است که آهنگساز اثر را به سرقت نبرد. آهنگساز موظف است برای شروع و پایان فیلم موسیقی بسازد یا انتخاب کند. انتخاب به این معناست که آهنگساز گاه از صدای افکت یا صداگذاری برای ابتدا یا پایان فیلم استفاده می کند. فیلم درباره الی را در نظر بگیرید. شروع فیلم با صدای خودرو داخل تونل و صدای افتادن سکه داخل صندوق صدقه آغاز می شود. این همان انتخاب موسیقی است. که در واقع با انتخاب صدای افکت و صداگذاری موسیقی فیلم شروع شده است. همین کار می تواند در پایان فیلم در تیتراژ پایانی نیز اتفاق بیفتد. به این حالت که تصور کنید فیلم با سفر یک خانواده در داخل خودرو در یک اتوبان بین شهری به پایان می رسد. کافی است صدای آمبیانس محیط، صدای خودرو ها و بوق خودرو یا ترمز آن روی تیتراژ قرار بگیرد. این تقسیم بندی مربوط به دسته اول یعنی موسیقی تیتراژ فیلم مربوط می شود.
دسته دوم، موسیقی تماتیک است که اگر برای تیتراژ آغازین یا پایانی موسیقی ساخته شود، باید از آن موسیقی براساس تم همان لحظه موسیقی ساخته شود. فرض کنید موسیقی تیتراژ آغازین را در گام عربی ساخته ایم. مثل فیلم امام علی. زمانی که در قسمتی از فیلم به موسیقی فاصله نیازمندیم و بر روی یک سری از اکت های بازیگران یا حرکات بازیگران و تعویض بین دو پلان نیاز به موسیقی برای اتصال باشیم، تنها راه استفاده از موسیقی تماتیک است که از گام استفاده شده در موسیقی تیتراژ پیروی می کند. در واقع آهنگساز ابتدا موسیقی تیتراژ را برای همان ژانر فیلم می سازد و با موسیقی تیتراژ آن حس و انرژی ای که از کل فیلم گرفته است را در داخل موسیقی تیتراژ بروز می دهد. حال برای موسیقی فاصله و موسیقی اتصال از موسیقی تماتیک استفاده می کند که می بایست برگرفته از گام استفاده شده در موسیقی تیتراژ باشد که بیننده از حس و حال فیلم جدا نشود و درک کند که این موسیقی مربوط به همین فیلم است چرا که تم موسیقی متن فیلم با شروع و پایان آن یکی است. موسیقی تماتیک به صورت عمده در سریال های تلویزیونی بروز می کند و در سینمای امروز که معمولا آغاز باز دارند و از تیتراژ استفاده نمی شود، یا فیلم با موسیقی و تصویر شروع می شود، موسیقی تماتیک به شکل دیگری تعریف می شود. در این نوع از فیلم های سینمایی موسیقی تماتیک را آهنگساز پس از دیدن کل فیلم یک تم یا بهتر بگویم شمای کلی از فیلم برای خود ترسیم می کند. انرژی و احساسی که از کل فیلم گرفته است او را وادار می کند که گام و ملودی خاصی را برگزیند. لذا با ساخت یک قطعه 7 تا 10 دقیقه ای موسیقی تماتیک خود را تعیین می کند. و هرکجا که قرار به استفاده از موسیقی برای متن، فاصله و یا اتصال باشد از موسیقی تماتیک خود استفاده می کند. گاه این 7 تا 10 دقیقه مبنایی قرار می گیرد تا قطعات کوتاه تری تماتیکی برای بخش های دیگر فیلم ساخته شود که پس از پایان فیلم تبدیل به یک آلبوم موسیقی با 9 تا 15 تراک موسیقی فیلم می گردد.
دسته سوم: موسیقی راوی یا روایت کننده
تصور کنید یک جانباز جنگ آلبوم عکس خود را باز می کند، و کارگردان هدف از این امر را به یاد آوردن خاطرات غمگین از دست دادن یاران آن جانباز می داند. اینجا با یک نشانه شناسی سازی باید آهنگساز روایت کند آن چیزی که در گذشته اتفاق افتاده است و فضای غمگینی را برای امروز آن جانباز ترسیم می کند.
شما فرض کنید بهترین دوست خود را 10 سال گذشته از دست داده اید و او مرده است. اگر امروز در فیلم کارگردان از آهنگساز بخواهد که آن فضای غمگین را برای بیننده ترسیم کند. آهنگساز ایرانی پس از ساخت ملودی و هارمونی به احتمال بسیار زیادی از نی استفاده می کند. بدلیل آنکه نی از غم و اندوهی یاد می کند که کهنه شده است و در قدیم اتفاق افتاده و اکنون هنوز یادگار دارد.
اما اگر همین الان در فیلم پسری، مادر خود را در برابر چشمانش از دست بدهد، آهنگساز از نی استفاده نمی کند. بلکه از یک کمانچه دشتی استفاده می کند که آرشه کشیدنش همچون سوهانی بر روی روح مخاطب این لحظه را به درد بکشاند. پیشنهاد می کنم بار دیگر صحنه خفه شدن کودک در فیلم میم مثل مادر در آغوش گلشیفته فراهانی را ببینید. که چه استادانه موسیقی آن صحنه را روایت می کند و رعشه بر اندام بیننده می اندازد. موسیقی روایت کننده یعنی اینکه سکانس خاصی از فیلم که نیاز به روایت احساسی و نفوذ احساسی به داخل قلب هنرمند دارد و با کلام و دیالوگ قابل گفتن در ۱ دقیقه یا ۴۵ ثانیه نیست بوسیله موسیقی در کمتر از ۱ دقیقه روایت می شود. و این الزاما ارتباطی با کل موسیقی فیلم و کل داستان فیلم ندارد. بلکه تنها روایت کننده احساسی همان یک سکانس از فیلم می باشد.
نویسنده: پدرام بهاآبادی
تهیه کننده موسیقی و فیلم
